అశ్వమేధ యాగం గురించి మనం రామాయణంలో విన్నాం.లవ కుశులు పుట్టాక శ్రీ రామ చంద్రుడు ఈ అశ్వమేధ యాగాన్ని చేసినట్లు పురాణాలు చెబుతున్నాయి.
ఈ యాగానికి వాడిన గుర్రాన్నే లవ కుశులు ఆపారనే విషయం కూడా మనందరికీ తెలిసిందే.అయితే ఈ అశ్వమేధ యాగాన్ని కేవలం రాజ వంశానికి చెందిన వారు మాత్రమే చేయాలి.
ఈ యాగం ఉద్దేశం ఇరుగు పొరుగు దేశాల రాజ్యాల పై ఆధిపత్యాన్ని తెలుపడం.అలాగే తమ రాజ్యం యొక్క గొప్పతనాన్ని చాటుకోవడం కోసం ఈ అశ్వమేధ యాగాన్ని చేస్తుంటారు.
ఈ యాగంలో దృఢంగా ఉండే 24 నుండి 100 సంవత్సరాల మధ్య వయసు గల మేలు జాతి మగ గుర్రాన్ని మాత్రమే వాడతారు.ముందుగా గుర్రాన్ని మంత్ర జలంతో శుద్ధి చేస్తారు.
ఆ తర్వాత ఋత్వికులు దాని చెవిలో మంత్రాలను పఠిస్తారు.ఎవరైనా ఈ గుర్రాన్ని ఆపబోయే వారికి శాపాలను ఇస్తూ.
ఒక్క కుక్కను చంపి సంకేతంగా శిక్షను తెలియజేస్తారు.
ఆ తర్వాత గుర్రాన్ని ఒక సంవత్సర కాలం యధేచ్చగా తిరగడానికి ఈశాన్య దిశగా వదిలేస్తారు.
ఈ గుర్రాన్ని సూర్యునితోనూ, సూర్యుని సాంవత్సరిక గమనముతోనూ పోలుస్తారు.అశ్వం శత్రు రాజ్యంలో సంచరిస్తే నిర్వాహకుడు ఆ శత్రు రాజ్యాన్ని ఆక్రమించుకుంటాడు.
గుర్రాన్ని ప్రతీ ఆపద, ఇబ్బందుల నుండి కాపాడటానికి తోడుగా రాజ కుమారులు లేదా సేనాధిపతులు ఉంటారు.నిర్వాహకుని ఇంట్లో ఈ గుర్రం తిరిగే కాలంలో యజ్ఞ యాగాదులు జరుపుతారు.
